Từ thế kỷ XVII, những ngư dân ở các tỉnh miền Trung tới Phan Thiết để khai phá vùng đất mới, theo truyền thống ở quê hương vùng biển họ lập ra các vạn chài theo từng nhóm, làng Thuỷ Tú ra đời là tên gọi của vùng biển giàu đẹp (Thuỷ là nước, Tú là màu mỡ, nhiều sản vật). 

Dinh Vạn Thuỷ Tú là một trong những dinh Vạn lớn nhất của nghề biển ở Bình Thuận, toàn bộ dinh chia làm các phần như: Chính Điện, nhà Tiền Vãng, phía trước là Võ Ca. Trung tâm của Chính Diện đặt khám thờ thần Nam Hải, bên tả thờ ông Thuỷ nghề biển, bên hữu thờ Bà Thuỷ, phía sau thờ những người có công khai phá dựng làng, lập Vạn. Hàng năm tại dinh đều diễn ra các kỳ tế lễ được tổ chức trang trọng: Lệ Tế Xuân, Lệ Hạ Nghệ, Lệ Tế Thu, Lệ Mãn Mùa, trong quá trình diễn ra nghi lễ còn có các hoạt động như hát bội, diễn bã trạo. hội đua ghe...

Dinh Vạn Thủy Tú

Cùng với việc lập khu dân cư, từ xa xưa theo tín ngưỡng của ngư dân vùng biển thì Cá Voi (hay Cá Ông) được tôn làm ông Nam Hải với sự tôn kính nhất. Dọc khắp các tỉnh ven biển, hầu như ở vùng nào người ta cũng gặp đền thờ ông từ Quảng Ninh, Thanh Hóa đến Cam Ranh. Tục thờ cá ông gắn liền với tín ngưỡng của ngư dân vùng biển với nhiều tên gọi như: Nghi lễ thờ cá Voi, lễ hội cầu ngư, lễ hội cá Ông, lễ tế các Voi, lễ hội nghinh Ông, lễ giỗ ông Nam Hải . . .

Bàn thờ Nam Hải Cự Tộc, tước hiệu của cá Ông do vua Khải Định phong tặng.

Đời vua Khải Định đã sắc phong cá Voi là Nam Hải Cự Tộc Đại vương Lân Tôn Thần vì đã có công "giúp nước hộ dân, luôn luôn hiển ứng" và cho phép người dân dùng điển lễ của nhà nước để phụng sự, thờ cúng. Trong tiềm thức của nhân dân, cá voi luôn đồng hành với thuyền của ngư dân, bảo vệ chở che cho con thuyền những khi gió to sóng lớn. Mỗi khi Cá Voi chết (luy) dạt vào bờ, ngư dân đầu tiên trông thấy được coi là con trai của ông và phải đứng ra làm tang lễ, chôn cất cẩn thận. Cả làng lại làm tang lễ và thờ tự ở một cái dinh lớn với nghi lễ trang trọng nhất.

Gian thờ trong Dinh

Truyền thuyết dân gian kể lại rằng sau khi xây xong, dinh Vạn có một Ông rất lớn trôi dạt vào bờ phía trước dinh. Ngư dân trong bổn Vạn và các bổn Vạn khác được huy động để đưa Ông vào mai táng trong khuôn viên của dinh Vạn thủy Tú. Vì Ông quá lớn (dài 22m, nặng 65 tấn) nên phải đến 2 ngày sau mới đưa Ông vào bờ để mai táng được.

Bộ xương cá Ông có kích thước khổng lồ với chiều dài 22m, nặng 65 tấn

Đáp ứng nhu cầu tham quan của du khách, được sự giúp đỡ của Phòng Bảo tồn - Viện Hải Dương học Nha Trang đã khôi phục bộ cốt ông nguyên vẹn và bảo quản tốt, đây được coi là bộ cốt lớn nhất Việt Nam và cả vùng Đông Nam

Không chỉ là nơi thờ tự thủy tổ nghề biển, nơi đây còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị liên quan đến lịch sử hình thành và phát triển cộng đồng cư dân nghề cá tiêu biểu là 24 sắc phong của các đời vua triều Nguyễn ban tặng, chiếc chuông đồng đúc vào năm Nhâm Thân (1872), đến nay đã được 130 năm; thân chuông có dòng chữ "Tự Đức nhị thập ngũ niên - Xuân quý giáo đáng - Thuỷ Tú Vạn - Bổn Vạn đồng ký".

Năm 1996, Vạn Thủy Tú được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia.

Ngày nay con đường và bến cá trước dinh được đặt tên Ngư Ông như để thể hiện niềm tôn kính của ngư dân vào sự phù trợ của ông Nam Hải, cũng như sự gắn bó giữa Ông Nam Hải với ngư nghiệp địa phương.

Cùng chiêm ngưỡng bộ xương cá Ông: